Saltar al contenido

El «cuando» en oraciones en Euskera y la sustantivación de gerundios

Hiztegia ::: Vocabulario
jantoki (jantóki) comedor berdin (bérdin) igual
bildots (bildóts) cordero atzean (atzéàn) detrás
edozer (edózer) cualquier cosa edonor (edónor) cualquiera
edonoiz (edonóyz) cuando quiera edonon (edónun) cualquier lugar
denda (dénda) tienda pasatu (pasátu) pasar
gaztelu (gaztélu) castillo jolastu (jolástu) jugar
...-T(Z)ERA a ... ...(e)NEAN cuando ...

Euskal Gramatika ::: Gramática Vasca

El sufijo -(e)NEAN que se añade al verbo conjugado (no al infinitivo) significa «cuando»:

Hartu dugunean (Artú dugúneàn) = Cuando lo hemos cogido

Si el verbo termina en -U, -I, -GO, -KE o consonante se le añade «-enean»:

Duenean, Dagoenean, Naizenean...

Excepciones:

  • Si el verbo termina en «n», al unirle el sufijo solamente se le añade -ean:
Etorri nintzenean (Etórri nintzéneàn) = Cuando vine
  • Si el verbo termina en «-t» al unirle el sufijo se convierte en «-danean»:
Hartu dudanean (Artú dudáneàn) = Cuando lo he cogido
  • Si el verbo es da (es) se convierte en denean y si el verbo es dira (son) se convierte en direnean:
Egon denean (Egón denéàn) = Cuando ha estado

Egon direnean (Egón diréneàn) = Cuando han estado

Mientras el sufijo -T(Z)EN permite construir gerundios como hartzen (cogiendo), egiten (haciendo), ikasten (aprendiendo), jaten (comiendo)… Si le quitamos la «n» final y le añadimos el sufijo de la declinación conseguimos la sustentivación del verbo. De esta manera:

Hartzen (cogiendo) > Hartze + ra > Hartzera = A coger
Txakurra hartzera etorri naiz = He venido a coger el perro
Ikasten (aprendiendo) > Ikaste + ra > Ikastera = A aprender
Ikasgaiak ikastera dator = Viene a aprender las lecciones
Y así con todas las declinaciones:
Asko ikastea beti ongi dator = El aprender mucho siempre viene bien.

Ariketak ::: Ejercicios

  1. Ikastolara etorri nintzenean nire adiskideak ikusi nituen (Ikástolarà etórri nintzéneàn nírè adískideàk ikúsi nitú-èn)
  2. Gasteizera joan zinenean, zer ikusi zenuen? Gasteizen adiskide asko ikusi nuen (Gastéyzerà joán ziñéneàn, zer ikúsi zenú-èn? Gastéyzèn adískidè askò ikúsi nu-èn)
  3. Txikiak ginenean, Erriberrira joaten ginen bere gaztelu handi eta ederra ikustera, eta han asko jolasten genuen (Txikí-àk giñéneàn, Erríberrirà joáten giñèn bérè gaztélu andí éta edérrà ikústerà, éta an ásko jolásten genú-èn)
  4. Eguraldi txarra denean haize handia ibiltzen da (Egúraldì txárrà denéàn ayzé andí-à ibíltzen dà)
  5. Joan den larunbatan, gaueko hamarretan, Bilboko jaietan irten genuen ongi pasatzera (Joán dèn larúnbatàn, gaw-ékò amárretàn, Bilbókò jáy-etàn irtén genú-èn óngi pasátzerà)
  6. Dendara gauza asko erostera joan naiz, etxean ez nuen ezer, ogirik ere ez! (Dendárà gawzá askò erósterà joán nàyz, etxéàn enú-èn ezèr, ogírìk eré èz!)
  7. Gu jantokira joan gara arrain eta okela apur bat jatera (Gu jantókirà joán garà arráyn éta okéla apúr bàt játerà)
  8. Ikerrek okela dendan erosi zuela dio, baina ez dago inon (Ikérrèk okélà déndàn erósi zu-élà di-ò, báñà eztágo iñùn)
  9. Nork dio hori? Hori… edonork (Nork di-ò orì? Orì… edónòrk)
  10. Inoiz ikusten dituzu mutil horiek? Bai, edonoiz ikusten ditut (Iñóyz ikústen ditúzù mutíl orí-èk? Bay, edónoyz ikústen ditùt)
  11. Ikusi duzu etxe hori? Bai, horrelako etxeak edonon ikusten dira orain (Ikúsi duzù etxé orì? Bay, orrélakò etxéàk edónun ikústen dirà oràyn)
  12. Ezer saldu duzu? Ez, denda berria da, eta oraindik ez dut ezer saldu (Ezér saldú duzù? Ez, dendá berrí-à dà, éta oráyndìk éztùt ezér saldù)
  13. Nor dabil hor, ate atzean? Nik ez dut inor ikusten (Nor dábil òr, até atzéàn? Nik éztùt iñór ikústèn)
  14. Bai, norbait badabil (Bay, norbáyt badábìl)
  15. Amaia eta Iker dira, gaur haiekin Iruñeko jaietara noa (Amáy-à éta Íkèr dirà, gáwr áy-ekìn Irúñekò jáy-etarà noà)

Ariketen itzulpena ::: Traducción de los ejercicios

  1. Cuando vine a la escuela vi a mis amigos.
  2. Cuando fuiste a Vitoria, ¿qué viste? En Vitoria vi a muchos amigos.
  3. Cuando éramos pequeños, íbamos a Olite para ver su grande y hermoso castillo, y allí jugábamos mucho.
  4. Cuando hace mal tiempo suele andar (hacer) gran (mucho) viento.
  5. El pasado sábado, a las diez de la noche, salimos a las fiestas de Bilbao a pasarlo bien.
  6. He ido a la tienda a comprar muchas cosas, en casa no tenía nada, ¡tampoco pan!
  7. Nosotros hemos ido al comedor a comer pescado y un poco de carne.
  8. Iker dice que compró carne en la tienda, pero no está en ningún sitio.
  9. ¿Quién dice eso? Eso… cualquiera.
  10. ¿Alguna vez ves a esos chicos? Sí, los veo en cualquier momento.
  11. ¿Has visto esa casa? Sí, casas así se ven ahora en cualquier sitio.
  12. ¿Has vendido algo? No, la tienda es nueva, y todavía no he vendido nada.
  13. ¿Quién anda ahí, detrás de la puerta? Yo no veo a nadie.
  14. Sí, alguien anda (está).
  15. Son Amaia e Iker, hoy voy con ellos a las fiestas de Pamplona.
Ajustes