Hiztegia ::: Vocabulario | |||
jantoki (jantóki) | comedor | berdin (bérdin) | igual |
bildots (bildóts) | cordero | atzean (atzéàn) | detrás |
edozer (edózer) | cualquier cosa | edonor (edónor) | cualquiera |
edonoiz (edonóyz) | cuando quiera | edonon (edónun) | cualquier lugar |
denda (dénda) | tienda | pasatu (pasátu) | pasar |
gaztelu (gaztélu) | castillo | jolastu (jolástu) | jugar |
...-T(Z)ERA | a ... | ...(e)NEAN | cuando ... |
Euskal Gramatika ::: Gramática Vasca
El sufijo -(e)NEAN que se añade al verbo conjugado (no al infinitivo) significa «cuando»:
Hartu dugunean (Artú dugúneàn) = Cuando lo hemos cogido
Si el verbo termina en -U, -I, -GO, -KE o consonante se le añade «-enean»:
Duenean, Dagoenean, Naizenean...
Excepciones:
- Si el verbo termina en «n», al unirle el sufijo solamente se le añade -ean:
Etorri nintzenean (Etórri nintzéneàn) = Cuando vine
- Si el verbo termina en «-t» al unirle el sufijo se convierte en «-danean»:
Hartu dudanean (Artú dudáneàn) = Cuando lo he cogido
- Si el verbo es da (es) se convierte en denean y si el verbo es dira (son) se convierte en direnean:
Egon denean (Egón denéàn) = Cuando ha estado
Egon direnean (Egón diréneàn) = Cuando han estado
Mientras el sufijo -T(Z)EN permite construir gerundios como hartzen (cogiendo), egiten (haciendo), ikasten (aprendiendo), jaten (comiendo)… Si le quitamos la «n» final y le añadimos el sufijo de la declinación conseguimos la sustentivación del verbo. De esta manera:
Hartzen (cogiendo) > Hartze + ra > Hartzera = A coger
Txakurra hartzera etorri naiz = He venido a coger el perro
Ikasten (aprendiendo) > Ikaste + ra > Ikastera = A aprender
Ikasgaiak ikastera dator = Viene a aprender las lecciones
Y así con todas las declinaciones:
Asko ikastea beti ongi dator = El aprender mucho siempre viene bien.
Ariketak ::: Ejercicios
- Ikastolara etorri nintzenean nire adiskideak ikusi nituen (Ikástolarà etórri nintzéneàn nírè adískideàk ikúsi nitú-èn)
- Gasteizera joan zinenean, zer ikusi zenuen? Gasteizen adiskide asko ikusi nuen (Gastéyzerà joán ziñéneàn, zer ikúsi zenú-èn? Gastéyzèn adískidè askò ikúsi nu-èn)
- Txikiak ginenean, Erriberrira joaten ginen bere gaztelu handi eta ederra ikustera, eta han asko jolasten genuen (Txikí-àk giñéneàn, Erríberrirà joáten giñèn bérè gaztélu andí éta edérrà ikústerà, éta an ásko jolásten genú-èn)
- Eguraldi txarra denean haize handia ibiltzen da (Egúraldì txárrà denéàn ayzé andí-à ibíltzen dà)
- Joan den larunbatan, gaueko hamarretan, Bilboko jaietan irten genuen ongi pasatzera (Joán dèn larúnbatàn, gaw-ékò amárretàn, Bilbókò jáy-etàn irtén genú-èn óngi pasátzerà)
- Dendara gauza asko erostera joan naiz, etxean ez nuen ezer, ogirik ere ez! (Dendárà gawzá askò erósterà joán nàyz, etxéàn enú-èn ezèr, ogírìk eré èz!)
- Gu jantokira joan gara arrain eta okela apur bat jatera (Gu jantókirà joán garà arráyn éta okéla apúr bàt játerà)
- Ikerrek okela dendan erosi zuela dio, baina ez dago inon (Ikérrèk okélà déndàn erósi zu-élà di-ò, báñà eztágo iñùn)
- Nork dio hori? Hori… edonork (Nork di-ò orì? Orì… edónòrk)
- Inoiz ikusten dituzu mutil horiek? Bai, edonoiz ikusten ditut (Iñóyz ikústen ditúzù mutíl orí-èk? Bay, edónoyz ikústen ditùt)
- Ikusi duzu etxe hori? Bai, horrelako etxeak edonon ikusten dira orain (Ikúsi duzù etxé orì? Bay, orrélakò etxéàk edónun ikústen dirà oràyn)
- Ezer saldu duzu? Ez, denda berria da, eta oraindik ez dut ezer saldu (Ezér saldú duzù? Ez, dendá berrí-à dà, éta oráyndìk éztùt ezér saldù)
- Nor dabil hor, ate atzean? Nik ez dut inor ikusten (Nor dábil òr, até atzéàn? Nik éztùt iñór ikústèn)
- Bai, norbait badabil (Bay, norbáyt badábìl)
- Amaia eta Iker dira, gaur haiekin Iruñeko jaietara noa (Amáy-à éta Íkèr dirà, gáwr áy-ekìn Irúñekò jáy-etarà noà)
Ariketen itzulpena ::: Traducción de los ejercicios
- Cuando vine a la escuela vi a mis amigos.
- Cuando fuiste a Vitoria, ¿qué viste? En Vitoria vi a muchos amigos.
- Cuando éramos pequeños, íbamos a Olite para ver su grande y hermoso castillo, y allí jugábamos mucho.
- Cuando hace mal tiempo suele andar (hacer) gran (mucho) viento.
- El pasado sábado, a las diez de la noche, salimos a las fiestas de Bilbao a pasarlo bien.
- He ido a la tienda a comprar muchas cosas, en casa no tenía nada, ¡tampoco pan!
- Nosotros hemos ido al comedor a comer pescado y un poco de carne.
- Iker dice que compró carne en la tienda, pero no está en ningún sitio.
- ¿Quién dice eso? Eso… cualquiera.
- ¿Alguna vez ves a esos chicos? Sí, los veo en cualquier momento.
- ¿Has visto esa casa? Sí, casas así se ven ahora en cualquier sitio.
- ¿Has vendido algo? No, la tienda es nueva, y todavía no he vendido nada.
- ¿Quién anda ahí, detrás de la puerta? Yo no veo a nadie.
- Sí, alguien anda (está).
- Son Amaia e Iker, hoy voy con ellos a las fiestas de Pamplona.